معرفی شهر

مقدمه

شهرشمشک دربندسر یکی از شهرهای تازه تاسیس  شهرستان شمیرانات استان تهران است که برمبنای گردشگری و ورزشی ایجاد گردید . این شهر دارای سابقه درخشان تاریخی و فرهنگی است . که همواره در طول تاریخ مورد توجه خاص بوده است . پس از اسلام به جهت کوهستانی بودن و دسترسی سخت به این ناحیه ،  مورد توجه مخالفان حکومت های مرکزی قرار داشت و لذا بسیاری از این مخالفان مخصوصاً شیعیان از این منطقه به عنوان مخفی گاه استفاده می کردند . وجود سه امام زاده در این منطقه تا حد زیادی می تواند موید این موضوع باشد  . با پایتخت شدن تهران اهمیت این ناحیه در دوران معاصر به جهت نزدیکی به پایتخت بیشتر شد . وجود معادن زغال سنگ در نواحی مختلف این شهر  که مهمترین منبع تامین انرژی کارخانجات صنعتی و و مصارف عام بوده است  . امتیاز استخراج معادن زغال سنگ شمشک به فخر الدوله دختر مظفرالدین شاه واگذار شده بود ( سند شماره ۲۰۶۳۹/۲۴۰ کتابخانه ملی ) بنا بر اسناد بدست آمده بخشی از سوخت مجلس و ضرابخانه دولتی نیز در دوره قاجار از همین معادن  تامین می شد ( سند شماره ۷۰۵۵/۲۴۰ کتابخانه ملی)

در دوره پهلوی اول کیفیت زغال سنگ شمشک موجب گردید که معادن آن به روش علمی جدید مورد استخراج و بهره برداری واقع گردد  (جغرافیای مفصل ایران صفحه ۳۰۱ )  . وجود این معادن سبب شد که نخستین دبستان (شماره ۴۰)  به سبک جدید در این منطقه احداث گردد  . احداث جاده ماشین رو تهران به شمشک در سال ۱۳۰۷ مورد تصویب مجلس قرار گرفت و در سال ۱۳۱۳ توسط پرفسور حسابی نقشه برداری و پس از آن در سال ۱۳۱۶  به بهره برداری رسید .

وجود این معادن موجب  مهاجرت افراد زیادی از سایر نقاط کشور به این منطقه گردید و همین امر موجب رشد و توسعه سریع این منطقه شد که از مهمترین آن می توان به داشتن سینما ، بیمارستان ، درمانگاه ، باشگاههای ورزشی ، دبیرستان ، کلانتری ، فروشگاههای تعاونی و… اشاره کرد .

جمعیت کارگری معادن این منطقه زمینه ساز توجه احزاب سیاسی آن زمان به ویژه حزب توده قرار گرفت و این مساله موجب  چندین اعتصاب کارگری نیز شد  که حزب توده گردانندگی آنرا به عهده داشت  . با آگاهی عمومی و خیزش حرکتهای مردمی زمینه محو تشکل های فوق الذکر ( حزب توده) نیز فراهم گشت .

به جهت نزدیکی این ناحیه به تهران و وجود جاده ماشین رو ، این منطقه به عنوان حیاط خلوت تهران و محلی  برای تشکیل جلسات مخفی جریان های سیاسی مملکتی بوده است  .  حتی مسئولین مملکتی جهت تبادل نظر سیاسی به دور از دید رسانه ها در این منطقه حضور می یافتند . حسین مکی ( یکی از یاران دکتر مصدق و سردمداران نهضت ملی شدن صنعت نفت)  که خود سالها ساکن منطقه  دربندسر بود  و در خاطرات سیاسی از  برگزاری چنین جلساتی من جمله جلسه با دکتر حسین فاطمی ( وزیر خارجه دولت دکتر محمد مصدق ) در شمشک و در منزل صفرعلی شمشکی (کدخدای وقت شمشک ) اشاره می نماید  که در آن دکتر فاطمی حامل پیشنهاد  وزارت کشور دولت محمد مصدق برای حسین مکی بود .(خاطرات سیاسی حسین مکی صفحه ۴۱۴ ) .  با توجه به ممنوعیت مراسم های مذهبی توسط رضا شاه  و سختگیری نسبت به برگزاری آن در پایتخت ونواحی شهری ، در این منطقه  به جهت روستایی بودن و نبود فضای سنگین  امنیتی پایتخت مراسم های مذهبی برگزار می شد .من جمله می توان به برگزاری مراسم عزاداری حضرت امام حسین (ع) و همچنین مراسم تعزیه خوانی اشاره کرد .

پس از حضور مهندسین آلمانی برای اکتشاف معادن شمشک سرفصل دیگری در این منطقه گشوده گردید و آن استفاده از کوههای این منطقه برای ورزش اسکی بوده است و لذا در سال ۱۳۳۷ پیست اسکی شمشک رسماً افتتاح گردید  و این ناحیه علاوه بر موارد ذکر شده از جهت جذب گردشگر هم مورد توجه قرار گرفت . اشخاص مهم سیاسی داخلی و خارجی هم در فصل زمستان جهت اسکی به شمشک مراجعه می کردند .در سال ۱۳۵۷ پیست اسکی دربندسر نیز مورد مطالعه و ارزیابی برای تاسیس آن واقع گردید و در نهایت در سال ۱۳۶۱ رسما مورد بهره برداری قرار گرفت .
با تعطیلی معادن و اوج گرفتن بهره برداری ورزشی از کوههای این منطقه ، توسعه این شهر مورد توجه ویژه دولت و بخش خصوصی  قرار گرفت که تاسیس پیست اسکی دربندسر کارنامه موفقی از حضور بخش خصوصی مخصوصاً سرمایه گذاران محلی است .

با پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی و  پس از پایان جنگ تحمیلی و دفاع مقدس و شروع دوران سازندگی در امتداد تحولات گسترده میهن اسلامی، بنیان نهادن ساختاری جدید و اتخاذ سیاستهایی که بتواند شاکله اقتصادی کشورمان بدون اتکاء بر درآمدهای نفتی استوار نماید و از گزند آسیبهای ناشی از سیاستهای سلطه گران جهانی مصون بدارد ، ضروری تشخیص داده شد، تا با تدوین و تصویب قوانین لازم و اتخاذ برنامه های بلند مدت از سوی مسئولین نظام مقدس اسلامی و مراکز مهم سیاست گذاری، عصر نوینی در کشور آغاز گردد.

در راستای این سیاست نوین، با انجام مطالعات و تحقیقات لازم، در مناطق مختلف با توجه به پتانسیل نهفته و امکانات هر منطقه تغییرات ساختاری و زیربنایی صورت گیرد. لذا مناطقی از کشور را به دلیل شرایط خاص آن تبدیل به مناطق آزاد نموده و مناطقی دیگر را در عداد مناطق گردشگری لحاظ نمودند و مناطق ویژه ای نیز به دلیل رعایت مصالح عالیه کشور به مناطق صنعتی تبدیل گشت. منطقه رودبارقصران نیز  بدلیل نزدیکی به پایتخت وبرخورداری از طبیعت زیبا و دل انگیزش همواره محل حضور و تردد خیل بیشماری از سیاحتگران و ورزشکاران و حتی خواص سیاسی بوده است. لذا با توجه به ویژگیهای خاص موجود، تغییر و ارتقاء سیاسی منطقه ما نیز با ادغام شش روستای همجوار، بنیان تشکیل شهری جدید پی ریزی و در دستور کار مسئولین و متولیان اجرائی و عالی کشور و هیات محترم دولت قرار گرفت. پس از طی مراحل مختلف و انجام کارشناسی لازم و مکاتبات متعدد و پیگیری فراوان و قریب به دو سال گردش کار اداری، سرانجام در تاریخ ۰۲/۰۸/۹۱ به درخواست و پیشنهاد وزارت کشور با ادغام شش روستای” جیرود- دورود- دربندسر- شمشک پائین- شمشک بالا- سفیدستان،” ایجاد شهر «شمشک» از سوی هیات دولت تصویب شد و با صدور اطلاعیه ای رسمی، اعلان عمومی گردید تا با انسجام و ادغام امکانات و بهره مندی از انگیزه بیشتر و مشارکت آحاد مختلف و ایجاد زیرساخت های لازم و تخصیص امکانات مورد نیاز به اهداف  مطروحه در صدر این مقال گامی اساسی برداشته شود. پیرو این تصمیم در دهه مبارک فجر سال ۱۳۹۱ شهرداری شمشک رسماً افتتاح گردید .

وضعیت طبیعی شمشک دربندسر

حوزه شمشک دربندسر در ارتفاع ۲۰۰۰ تا ۴۲۵۰ متری از سطح دریا قرار دارد و میانگین ارتفاع در این منطقه ۳۱۲۵ متر از سطح دریا می است  . به ازای هر ۱۰۰۰ متر ارتفاع ۶ درجه از دمای هوا کاسته می شود . از طرفی عدم وجود جنگل ، دریا و اقیانوس در نزدیکی این منطقه سبب شده که از میزان رطوب کاسته شده و تغییرات دما در منطقه محسوس تر به نظر برسد . بیشترین دمای محیط  در ماههای سال مربوط به تیر و مرداد با حداکثر دمای ۲۷ درجه و کمترین دما نیز مربوط به بهمن ماه با دمای ۱۸ درجه زیر صفر می باشد . در این حوزه  با توجه به وضعیت دما روزهای یخبندان زیاد است و این روزها از اواخر آبان یا  اوایل آذر شروع شده و تا اواخر فروردین ادامه دارد و به طور میانگین ۱۰۰ روز در سال شاهد یخبندان در منطقه هستیم .

میانگین بارش سالانه mm 736 است که در سال ۵۳ روز بارش به صورت برف است . بیشترین حد بارش در سال ۱۳۷۰ برابر با mm 1038 است .

آبادی های شهر در کنار رودهایی ساخته شده اند که سرچشمه آن از کوه است و در نهایت این رودهای کوچک به رود جاجرود می ریزند . حوزه شمشک و دربندسر  دارای قله های مختلفی مانند کلوم ( کلن ) بستک بزرگ با ارتفاع ۴۳۵۰ متر ،  کلن بسته (کلوم بستک) کوچک  ۴۲۰۰ متر ،.سرکچال ۴۱۵۰ متر   ، رستم چال ۴۰۰۰ متر ، ماهر (مار) چال ۳۹۰۰ متر و تله غار است .

کوههای اطراف شمشک و دربندسر محل رشد گیاهان و سبزیجات مختلفی می باشد که عمده ترین آنها دارای خواص دارویی و با ارزش غذایی بالا می باشد . گیاهانی مانند  ریواس ، قارچ کوهی که به زبان محلی به آن کماگوش می گویند  ، گل ختمی ، گل گاوزبان ، آویشن ، شاه تره ، کاسنی ، خاکشیر ، بابونه ، گَزَنه ، پونه (پتنیک)  ،اوساه (گیاهی شبیه به اسفناج ) ،   چغندر کوهی که به آن چغندرک می گویند  … و سبزیجاتی مانند والک ، تره کوهی که به زبان محلی به آن تلپه می گویند ، سبزی های کوهستانی به زبان محلی مانند کدو ماهرک ، گزرگولوک ، وزمه ، مزالک ،زیر ماهرک ، پیاز کوهی ( پیازک) و سیرکوهی (سیرک) در این منطقه به وفور یافت می شود . بخش دیگری از گیاهان این منطقه که دارای خاصیت دارویی می باشد مستقیماً توسط شرکت های مختلف دارویی به کشورهای خارجی  صادر می گردد و منطقه جیرود دارای سی و پنجاه گونه از این نوع گیاهان دارویی است .

ضمناً یکی از مهمترین فعالیت های مردم این شهربه ویژه در مناطق درود و دربندسر که نقش بسزایی در امر اقتصادی این منطقه دارد پرورش گل های مختلف طبیعی به ویژه صادراتی به خارج از کشور است .

جمعیت این شهر طی سرشماری نفوس و مسکن سال ۱۳۹۰ به تعداد ۱۹۰۱ نفر بوده و طی سرشماری سال ۱۳۹۵ به تعداد ۳۴۳۳ نفر رسیده است .

نام شمشک دربندسر امروزه تداعی گر ورزش مفرح اسکی است. اسکی به معنای امروزی آن از حدود سال ۱۳۰۸ به ایران وارد شد آلمانی هایی که برای ساختن راه آهن و یا استخراج و اکتشاف معادن به ایران آمده بودند اسکی را وارد ایران کردند، در آن زمان جنس اسکی که آلمانی ها استفاده می کردند آلومینیومی بود. آنها با رسیدن زمستان به دامنه های شمالی تهران
( ارتفاعات البرز) می رفتند  و اکثراً در نواحی بخش رودبار قصران  مانند  حاجی آباد در نزدیکی اوشان اسکی می کردند . به دلیل وقوع بهمن در ارتفاعات حاجی آباد که ۳ نفر از اسکی بازان آلمانی جانشان را از دست دادند ، اسکی در این منطقه ممنوع شد . منطقه بعدی که برای اسکی انتخاب شد منطقه لشکرک و تلو در ابتدای بخش رودبارقصران و لواسان بوده است  و نخستین پیست اسکی ایران در سال ۱۳۱۷ در آن منطقه افتتاح شد .

پیست بین المللی اسکی شمشک :

پیست اسکی شمشک در ۵۷ کیلومتری شمال شرقی تهران در روستای شمشک واقع است. این پیست برای اولین بار در سال ۱۳۳۷ مورد بهره برداری قرار گرفت و شامل ۲ تله سیژ ، ۳ تله اسکی بشقابی و ۲ تله اسکی چکشی است .
پیست اسکی شمشک بعد از پیست اسکی دیزین در شهریور ۱۳۷۵ با تغییرات در شیب ، مسیر پیست و تایید آن از طرف فدراسیون جهانی  عنوان بین المللی به خود گرفت . امکانات رفاهی این پیست شامل ۲ هتل ، ۴ رستوران است که در فصل زمستان پذیرای ورزشکاران و طبیعت دوستان و گردشگران است.
ارتفاع بالاترین نقطه این پیست از سطح دریا ۳۰۵۰ متر و پایین ترین نقطه این پیست از سطح دریا ۲۵۵۰ است . طول فصل اسکی در شمشک از اوایل آذر تا اواسط فروردین ماه متغیر می باشد . پیست شب اسکی شمشک با وجود نورافکنهای زرد رنگ محیطی جذاب و دیدنی را فراهم آورده تا اسکی بازان بتوانند تا پاسی از شب نیز به اسکی کردن بپردازند. با پیگیری های به عمل آمده از سوی شهرداری و شورای اسلامی شهر شمشک با موسسه استاندارد و شرکت توسعه و نگهداری اماکن ورزشی در سال ۹۳ عملیات تعویض کابل و بهسازی تله سیژ پیست اسکی شمشک به انجام رسید.

پیست بین المللی اسکی دربندسر : تجربه اسکی بازان محلی در جهت توسعه فضای ورزشی زمستانی موجب آن گردید تا جمعی از اسکی بازان قدیمی و پیشکسوت شمشک با بررسی و ارزیابی کوه های دربندسر در صدد تاسیس نخستین پیست اسکی خصوصی در ایران توسط خود مردم شوند . لذا پس از فراهم آوردن مقدمات کار و با تشکیل یک شرکت به نام تله سیژ پاپا با سرمایه گذاری افراد بومی ،  پیست اسکی دربندسر رسما در سال ۱۳۶۱ مورد بهره برداری قرار گرفت.  از بنیانگذاران این مجموعه می توان به شادروان اسماعیل ساوه شمشکی ، فیض اله بندعلی ، لطف اله کیاشمشکی ،  محمود شمشکی ، حسین ساوه درودی و… اشاره نمود .  پیست اسکی دربندسر واقع در ۶۰ کیلومتری شمال شرقی تهران و در غرب دربندسر قرار دارد .دستگاههای بالابر آن شامل ۱ تله کابین ۲ تله سیژ و ۳ تله اسکی است . ارتفاع پایین ترین نقطه آن از سطح دریا ۲۶۰۰ متر و بلندترین نقطه آن ۳۵۰۰ متر است . طول فصل اسکی در دربندسر از اواسط آذر تا اواخر فروردین ماه است که در این زمان تعداد کثیری از علاقمندان به ورزش اسکی در این پیست حضور می یابند.

در ادامه توسعه پیست مذکور و با جذب سرمایه گذاران خصوصی در سال ۱۳۹۰ مقدمات  نصب دستگاه بالابر تله کابین مورد مطالعه و بررسی قرار گرفت و پس از خرید دستگاه مذکور در دهه مبارک فجر سال ۱۳۹۲ تله کابین دربندسر رسماً مورد بهره برداری قرار گرفت.

این پیست نیز پس از کسب عنوان بین المللی توسط فدراسیون جهانی در سال ۱۳۸۷ شاهد برگزاری چندین دوره مسابقات بین المللی با حضور اسکی بازان صاحب نام جهان بوده است .

گفتنی است ورزشکاران این شهر در رشته اسکی تا کنون توانستند در ۱۴ دوره در المپیک زمستانی شرکت کنند و در سطح بین المللی بارها مقامهای مختلفی کسب نمودند.

وضعیت معادن شهر 

   
به طور کلی معادن شهر را می توان به دو بخش معادن فعال و معادن غیر فعال تقسیم کرد . معادن غیر فعال معادن زغال سنگ شمشک و دربندسر بوده اند . این معادن به شرح ذیل است .

الف) معادن فعال

۱- معدن سنگ فسفات جیرود :

این معدن در سال ۱۳۴۴ توسط آقایان صمیمی و موحد اول کشف شد و کار استخراج آن در سال ۱۳۵۲ آغاز گردید . از سال ۱۳۵۷ الی ۱۳۷۰ فعالیت آن متوقف شد و در سال ۱۳۷۰ وزارت دفاع اداره آن را برعهده گرفته و تاکنون این مهم را در اختیار دارد .

گفتنی است: در حال حاضر تنها از دو معدن بزرگ در کشور فسفات استخراج می گردد یکی از آنها معدن آسفوردی در ۳۵ کیلومتری شمال شرقی شهرستان بافق و دیگری در منطقه جیرود شهر شمشک دربندسر.

۲- معدن سنگ قرمز جیرود :

که به عنوان معدن سنگ ساختمانی از آن استفاده می گردد .

 ب) معادل غیر فعال

۱- معدن چشمه سر شمشک
۲- معدن فی چال شمشک
۳- معدن قل قل چشمه دربندسر
۴- معدن بیات دربندسر
در کنار این معادن ، معادن زغال سنگ کوچک و شخصی هم در شمشک و دربندسر وجود داشت .